Petro Marko- Qyteti i fundit

Petro Marko

Petro Marko ka lindur më 25 nëntor 1913 në Dhërmi të Himarës.

Që kur ishte nxënës i shkollës tregtare në Vlorë (të cilën e kreu në vitin 1932) filloi të shkruajë poezi dhe proza të shkurtra.

Deri në vitin 1936, ai punoi në Tiranë si gazetar dhe po atë vit, në moshën 23- vjeçare, u nis vullnetar në luftën e Spanjës, si luftëtar në brigadat internacionale.

Faqet më të fuqishme të prozës së Petro Markos, reflektojnë triumfin e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor.

Nuk ka shembull tjetër në letërsinë shqiptare, ku të jetë gërshetuar dhe njehsuar aq shumë mes vetes njeriu dhe krijuesi- Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar.

Presidenti i Shqipërsisë, Alfred Moisiu, në vitin 2003, e dekoroi Petro Markun me urdhrin: “Nderi i Kombit.”

Veprat e tij kryesore janë:  “Hasta la vista” (1958); “Qyteti i fundit” (1960); “Një emër në katër rrugë”; “Nata e Ustikës” (1989); “Shpella e piratëve” etj.

QYTETI I FUNDIT

Në këtë roman bëhet fjalë për fundin e ushtrisë pushtuese italiane në Shqipëri. Pas kapitullimit të fashizmit, në portin e Durrësit tubohen ushtarët e mbetur nga lufta dhe presin anijet nga Italia për t'u kthyer në vendin e tyre. Pikërisht gjatë ditëve të pritjes në këtë qytet të improvizuar buzë detit, shkrimtari Petro Marko do të zbulojë histori, drama, karaktere, psikologji të nxjerra nga njerëzit e qytetit të fundit. Përveç kësaj autori do të sjellë edhe rrëfimin për dashurinë e oficerit të ri shqiptar Lekës dhe prostitutës së bukur italiane Ana Maria Monte, viktimë po ashtu e luftës dhe e fashizmit.

Pikat e subjektit:

- Në një qytet të vogël, të improvizuar; qëndronin italianët e fundit që kishin mbetur në Shqipëri pas mbarimit të luftës fashiste.

- Italianët janë të ndarë në dy grupe përsa i përket opinionit për shqiptarët. Njëri grup  i donte shqiptarët, sepse kishin njohur përveç anës luftarake edhe anën njerëzore të tyre. Grupi i dytë i urrente shqiptarët dhe i kishte frikë ato.

- Ana Maria Monti është detyruar të bëjë prostitutën por ajo gjithmonë paraqitet si një vajzë me ndjenja e cila e kupton që jeta e saj është shkatërruar.

- Lekë Gurra është një gjeneral shqiptar që shikon anën e mirë të Ana Marisë.

- Në shtatë ditët që italianët presin me padurim të vijën vaporët (aleatët nuk nguten shumë për të dërguar vaporët) tregojnë historitë e tyre të dhimbshme.

- Ana Maria nuk mund ta durojë jetën e saj dhe hidhet në det.

Pjesë të shkëputura nga libri:

“ Sa i qetë është babai”- mendonte. “Ai e ka mirë! Ha, pi, fli!.. Dhe ç’bëhet rrotull tij as që do t’ia dijë! Pse s’i ngjava?- mendonte Ana Maria, që çukiste si zogjtë e pafuqishëm copën e bukës. Dukej e lodhur, e kapitur. Sa e kishin munduar gjithë ato mendime, që pothuajse tërë natën i lëvrinin në kokë’- Ç’jetë kam bërë edhe unë! Jam njëzet e dy vjeçe dhe më duket vetja si plakë!”

...atje ku flet zemra, s’ka fshehtësi, s’ka ndyrësi dhe frikë...

Ja ç’njerëz (shqiptarët)! Ç’njerëz që si t’i quaj, si t’i krahasoj: të ashpër si fytyra e tyre, si malet e tyre, për ato që urrejnë! Të dashur si fjala e tyre, si dora e tyre, të ëmbël si buka e misrit të tyre, për ata që i duan...

Po sikur të mbyteshin të gjithë njerëzit që kanë halle... atëherë  pothuajse asnjë nuk do të bënte hije mbi këtë tokë...